Społeczeństwo obywateli? Obywatelskość w procesie cywilizowania

Idea cywilizowania była w pojęcie społeczeństwa obywatelskiego wrośnięta przynajmniej od czasów Johna Locke’a. Dla Norberta Eliasa istotą cywilizacji jest pacyfikowanie popędów, prowadzące do procesów psychologicznej racjonalizacji ludzkich działań, które to mogą stanowić podstawę do rozwoju stabilniejszych i rozleglejszych niż w średniowieczu struktur społecznych. Dzięki tym może powstać nie tylko społeczeństwo dworu, ale także mieszczańskie społeczeństwo obywatelskie. Norbert Elias nie zajmował się obywatelskością czy społeczeństwem obywatelskim jak takim, to jednak jego koncepcja procesu cywilizowania, dotyka najistotniejszych problemów rozwoju obywatelskości.

Rozwój obywatelskości w Europie Środkowej w drugiej połowie XX w. dokonywał się (i dokonuje) jako emancypacja względem dominacji ideologii komunistycznej (Havel) i praktyk monopolizacji władzy, które po sobie pozostawiła (postkomunizm versus kolorowe rewolucje). Z drugiej, dokonuje się dalej w cieniu współczesnych zagrożeń globalizacyjnych i politycznych. W cieniu przemian historyczno-społecznych końca XX w. rozwijał się pewien ideał etyczny człowieka, przeciwstawny ideałowi komunizmu, ideał demokraty i obywatela, jaki proponuje Maria Ossowska, Vaclav Havel czy Józef Tischner.

Rozwijająca się działalność gremiów lokalnych wskazuje na dokonujące się przejście od społecznego bezruchu, pasywności, w kierunku aktywnej, indywidualistycznej postawy obywatelskiej. Ich emancypacja wyraża się często także poprzez dążenie do zerwania fasady rytualnych konsultacji społecznych, dążenie do instytucjonalizacji spotkań roboczych, merytorycznych z samorządem i innymi podmiotami. Polska partycypatywność lokalna uzyskuje wewnętrzny napęd najczęściej w obliczu sprzeciwu wobec uznanych za niekorzystne decyzji samorządu. Zrealizowane w ramach w/w projektu badania objęły rady dzielnic miejskich, stowarzyszenia dzielnicowe, rady sołeckie i inne wybrane ruchy na rzecz jakości życia w przestrzeni lokalnej.

Recenzja książki:

Kaczmarczyk: Utopia czy rzeczywistość?