Sztuki w służbie terroru. O rewolucji w kulturze francuskiej w latach 1792–1794

Przestrzeń rewolucyjnych uroczystości musiała wypełnić muzyka. Okazuje się bowiem, że wiekuista cisza nieskończonych przestrzeni przerażała nie tylko Pascala i jego epokę, siejąc powszechną grozę! To właśnie muzyka została wprzęgnięta w służbę rewolucji francuskiej bardziej niż inne sztuki. I to właśnie ona uległa po roku 1789 największym strukturalnym i ideologicznym przeobrażeniom. Na piedestale muzycznych gatunków rewolucja umieściła hymn – pieśń męską i silną, szlachetną i dostojną, niezwykle prostą w swej formie, odśpiewywaną podczas rewolucyjnych świąt najpierw przez solistę, potem przez wiernie powtarzający jego solowe partie chór i wreszcie przez gorliwie wtórujący im tłum zwykłych obywateli patriotów. Tak oto hymn, najbardziej skuteczny środek muzycznej propagandy, tworzył iluzję totalnej, niepodzielnie złączonej narodowej wspólnoty. I tym samym dowodził, że jednostka, niczym wybitny solista w chórze, była jedynie ukonkretnioną realizacją wszechogarniającej woli powszechnej – podobnie jak deputowany do Zgromadzenia Narodowego czy też Konwentu Narodowego, człowiek pozornie odrębny, lecz przemawiający głosem całego narodu. Hymn przywracał poezji jej najbardziej pierwotne, antyczne funkcje i jako taki doskonale nadawał się do uroczystego opiewania nieskończonej liczby rewolucyjnych toposów, począwszy od abstrakcji w rodzaju wolności, równości i braterstwa, poprzez Istotę Najwyższą czy też Rozum, skończywszy zaś na obrazach z życia codziennego obywateli, takich jak małżeństwo czy miłość rodzicielska.

Z Rozdziału I. O Rousseau, jego Liście do d’Alemberta o widowiskach i rewolucyjnym świętowaniu