Reguły i iluzje fiskalne w Polsce. Ujęcie prawnofinansowe

We współczesnych demokracjach istnieją liczne czynniki polityczno-instytucjonalne, które sprawiają, że prowadzona przez władze publiczne polityka nie dąży do maksymalizacji użyteczności społecznej. Głównym powodem takiego stanu rzeczy jest brak poczucia prywatnej współodpowiedzialności za stan finansów publicznych ze strony pojedynczych obywateli. Jednocześnie asymetria informacji powoduje, że nie są oni dostatecznie świadomi istnienia i roli długookresowych ograniczeń budżetowych. W konsekwencji budują sobie fałszywe wyobrażenie na temat możliwych wariantów demokratycznego wyboru, czyli podlegają iluzji fiskalnej. Skutkuje to permanentnym deficytem budżetowym, który prowadzi do szybkiej akumulacji zadłużenia. Okoliczności te stanowią największe wyzwanie dla stabilności fiskalnej, którą należy uznać za dobro publiczne warunkujące zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy, a tym samym wymagające szczególnej ochrony. Uzasadnia to stworzenie takich rozwiązań instytucjonalnych, które zabezpieczałyby interesy obywateli danego kraju przed konsekwencjami nadmiernie rozluźnionej polityki fiskalnej. Rozwiązania te – stanowiące obszerną i wewnętrznie zróżnicowaną grupę – określa się wspólnym mianem „reguł fiskalnych”. W ogólnym założeniu władze publiczne poddawane ograniczeniom wynikającym z tych reguł powinny wdrażać reformy zmierzające do poprawy stanu finansów publicznych. W praktyce można się jednak spotkać z działaniami polegającymi na rozluźnianiu tych ograniczeń. W tym celu władze publiczne dostosowują kształt reguł fiskalnych do bieżących potrzeb politycznych lub też obchodzą te reguły poprzez budowanie iluzji fiskalnych. Ten ostatni skutek można osiągnąć między innymi poprzez działania z zakresu kreatywnej rachunkowości. Niestety oba przywołane instrumenty służące rozluźnieniu ograniczeń wynikających z reguł fiskalnych są od lat wykorzystywane przez polskie władze publiczne. Rodzi to konieczność opracowania założeń nowych rozwiązań instytucjonalnych, które stałyby na straży stabilności fiskalnej w Polsce.